اخلاق مصرف در دایره‌المعارف اقتصاد اسلامی

محدودیتهای مصرف 

از آنجا که مصرف از دیدگاه اسلام ،همچون مقدمهای برای رسیدن به سعادت حقیقی و کمال مطلوب است، مصرف کالاهایی که آدمی را از رسیدن به آن باز دارد، ممنوع است.

مهمترین محدودیتهای مصرف در ذیل میآید:

کالاهای ممنوع:

  1. اسراف و تبذیر: به سبب پیامدهای بیشمار اسراف و تبذیر در عرصه اقتصادی، تضییع حقوق دیگران، مفاسد اخلاقیو سقوط معنوی ناشی از آن دو، بخش وسیعی از آموزههای اخلاقی اقتصادی اسلام، به این موضوع اختصاص دارد .
    • تعیین معیارهای اسراف و تبذیر؛ شامل: مصرف در راه معصیت، تضییع کالاها، زیانبار بودن مصرف و استفاده فراتر از حدّ نیاز.
    • تبیین گسترده اسراف و تبذیر و استثنا ناپذیر بودن آن.
    • تبیین زمینهها و عوامل اسراف و تبذیر؛ از جمله: ناآگاهی، هواپرستی، رذیلتهای اخلاقی، الگوپذیری از مسرفان، و تولید و عرضه نادرست کالا.
    • شیوههای مقابله؛ همچون: تقویت باورها، نظارت همگانی و تربیت خانوادگی
    • اتراف (رفاهزدگی و مصرفگرایی افسار گسیخته): «اتراف» که به معنای برخورداری از نعمت فراوان و غرق شدن در شهوات و خوشگذرانیهای توأم با غرور و طغیان است، از محدودیتهای مصرف در اسلام و از وجوه تمایز این مکتب با مکتب سرمایه‌داری به شمار میرود.از دیدگاه قرآن کریم، پدیده اتراف، زمینهساز تکذیب حق و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی، فساد اخلاقی و رفتاری و نابودی فرهنگها و تمدن-هاست؛ از این رو، شیوههایی برای مقابله با آن ارائه کرده است: تقویت باورها و ارزشهای اصیل، برقراری عدالت اجتماعی، و دوریِ خواص از اتراف و رفاهزدگی.

 

   ۲. اصول حاکم بر مصرف: از دیدگاه اسلام، چگونگی و مقدار مصرف، بر اساس معیارها و اصولی مشخص میگردد که به مهمترین آنها اشاره میکنیم:

  • اصل نیاز: تأمین نیازمندیهای مادی و دستیابی به رفاه نسبی)به دور از اسراف و تجملگرایی( از مهمترین اصول حاکم بر مصرف است. با این حال، یکی از مباحث اساسی در عرصه اخلاق مصرف، نفی نیازهای غیر واقعی است. نیازهایی که ناشی از خواستههای نفس و امیال بیکرانه آدمی، تبلیغات بازرگانیو یا برخاسته از شأنهای اعتباری است که نه تنها ضرورتی ندارند، بلکه عامل سقوط و انحطاط روحی، اخلاقی و اجتماعی‌اند.
  • اصل تقدیر معیشت: یعنی تدبیر امور اقتصادی و انضباط مالی با توجّه به سه محور «نیازها»، «تناسب درآمدها با هزینه‌ها»و «شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم»
  • اصل اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط در مصرف که با دو معیار «نیاز» و «شرایط زمان» تعیین میگردد.
  • اصل توجّه به اولویتها در هزینه‌های مصرفی
  • اصل ساده زیستی و قناعت
  • اصل الگوناپذیری از بیگانگان
امتیاز دهید